Gepubliceerd op 17 juni 2020
17 juni is de Werelddag ter bestrijding van woestijnvorming en droogte. Maar waarom geven we om deze dorre plaatsen, die in onze verbeelding enkel bewoond zijn door slangen en een paar struiken? Wel, omdat ze in werkelijkheid vol leven zijn. Aride zones (drylands) beslaan 40% van het aardoppervlak, herbergen meer dan de helft van de vogel- en zoogdiersoorten en zijn verantwoordelijk voor ruwweg 40% van de totale netto primaire productiviteit. Meer dan een derde van de wereldbevolking leeft in deze drylands en de overgrote meerderheid wordt voortdurend bedreigd door armoede en voedselonzekerheid als gevolg van landdegradatie en woestijnvorming.
 |
Dier- en plantensoorten in droge gebieden hebben in de loop der millennia verschillende strategieën ontwikkeld om het hoofd te bieden aan de lage beschikbaarheid van water en zeer variabele temperaturen. Ze kunnen van onschatbare waarde zijn bij het vinden van oplossingen om de effecten van klimaatverandering te verzachten. |
Driekwart van 's werelds aardoppervlak is aangetast
Volgens recente schattingen is meer dan 75% van het landoppervlak van de aarde al aanzienlijk aangetast. En als er niets verandert, kan toenoemen tot meer dan 90% tegen 2050.
De oorzaken zijn antropogeen en klimatologisch. We verwachten in de nabije toekomst een toename van de ernst en frequentie van droogteperiodes. De ecosystemen van drylands zijn bijzonder kwetsbaar omdat ze sterk afhankelijk zijn van het beschikbare water tijdens het regenseizoen. episodes van extreme of aanhoudende droogte kunnen een directe impact hebben op de stabiliteit van hun ecosystemen.
Ecosystemen op de rand van de afgrond
Hoewel bodemdegradatie kan worden beschouwd als een langzaam en geleidelijk proces, kunnen veranderingen in het functioneren van ecosystemen zeer abrupt optreden.
Binnen een ecosysteem vinden veel complexe interacties plaats als reactie op interne en externe factoren. Het resultaat van deze interacties wordt "ecosysteemfunctioneren" genoemd.
Deze abrupte veranderingen worden keerpunten (turning points) genoemd omdat ze het moment definiëren waarop de verstoring sterk genoeg is om het ecosysteem het laatste zetje te geven om zijn werking aanzienlijk te veranderen – zij het niet noodzakelijkerwijs onomkeerbaar.
Om de verschijning van keerpunten in droge gebieden te voorkomen, is het belangrijk om te definiëren waar en hoe ze zich voordoen en wat hun impact is.
U-TURN verdiept ons inzicht in aride zones
Om deze vragen te beantwoorden, combineert het team van STEREO-project U-TURN (Understanding Turning Points in Dryland Ecosystem Functioning) geavanceerde aardobservatietechnieken en dynamische vegetatiemodellen.
Daartoe gebruikten ze tijdreeksen van aardobservatiegegevens van 1982 tot 2015 om de productiviteit van vegetatie in droge gebieden te schatten, en neerslaggegevens van satellietbeelden en weerstations om de efficiëntie te schatten waarmee ecosystemen de beschikbare neerslag hebben gebruikt om vegetatie te produceren.
De keerpuntenfrequentie-index toont de gebieden waar de meest waarschijnlijke keerpunten de afgelopen decennia hebben plaatsgevonden. De wijze waarop het ecosysteemfunctioneren verandert, varieert van regio tot regio. Voor meer informatie, zie Bernardino et al., 2020.
Uit de resultaten bleek dat er keerpunten voor ecosystemen waren in 13,6% (of 210 miljoen hectare) van de droge gebieden van de wereld. De meeste waren geconcentreerd in vier regio's: Midden- en West-Noord-Amerika, de Sahel, Centraal-Azië en Oost-Australië. In Noord-Amerika resulteerden de veranderingen in een algemene afname van het ecosysteemfunctioneren, terwijl in andere regio's de trend eerder verbeterde. Deze veranderingen zullen echter waarschijnlijk nog worden teruggedraaid door klimaatverandering. Daarom blijft het belangrijk om dryland-ecosystemen nauwlettend op te volgen. Daarnaast is meer onderzoek nodig om de belangrijkste oorzaken van de veranderingen te bepalen en om klimaateffecten te onderscheiden van antropogene effecten.
Het U-TURN-projectteam zet zijn onderzoek voort om ons begrip van abrupte veranderingen in ecosystemenfunctioneren te vergroten. De resultaten moeten besluitvormers helpen bij het identificeren van prioritaire regio's voor maatregelen ter ondersteuning van het behoud en beheer van ecosystemen. De voortgang van het project helpt daarom om de bodemdegradatie tegen te gaan en dus om dryland-ecosystemen en het levensonderhoud dat ervan afhangt te behouden.