In het Zuid-Amerikaanse continent vind je: ’s werelds hoogste waterval, de Ángelwaterval in Venezuela; ’s werelds grootste rivier (volgens volume), de Amazone; de droogste plaats op aarde, de Atacamawoestijn, het grootste regenwoud, het Amazonewoud, het hoogstgelegen bevaarbare meer ter wereld, het Titicacameer, en de langste bergketen, de Andes. Deze bergketen is een mix van een groot aantal bergen en vulkanen.
Geologische context
Verspreid over de wereld komen een heleboel actieve vulkanen voor, die door wetenschappers worden onderverdeeld in 12 regio’s. De meeste vindt men terug langs de Pacifische “Ring van vuur”, waar maar liefst 452 vulkanen voorkomen – 75% van ’s werelds actieve en slapende vulkanen (90% van de aardbevingen op aarde komen eveneens in deze Ring van Vuur voor). De Ring van Vuur is een direct gevolg van platentektoniek en de beweging en botsingen van tektonische platen. Het oostelijke deel van de Ring is het resultaat van de subductie van de Nazcaplaat en de Cocosplaat onder de westwaarts bewegende Zuid-Amerikaanse plaat. Het gevolg is een van de hoogste bergketens en een van de zones met de hoogste vulkanische activiteit ter wereld.
Het aantal vulkanen in Zuid-Amerika bedraagt 204 en het aantal ongedateerde “Holoceen” vulkanen (112) is eveneens heel belangrijk.
Voorbeeld van twee uitbarstingen
De Ramp van Armero
De Nevado del Ruiz is de meest noordelijke vulkaan van de Andesaanse vulkaangordel en ligt 129 kilometer ten westen van Bogotá in het departement Tolima, Colombia. De vulkaan maakt deel uit van het Nationaal Park Los Nevados, waar ook verschillende andere vulkanen liggen. De Nevado del Ruiz is een stratovulkaan, samengesteld uit verschillende lagen lava afgewisseld met geharde vulkanische as en andere pyroclastische gesteenten, en zijn top is bedekt met grote gletsjers. Deze vulkaan is reeds twee miljoen jaar actief met drie grote uitbarstingsperioden. De huidige vulkanische kegel werd gevormd tijdens de “actuele” uitbarstingsperiode, die 150.000 jaar geleden begon.
Op 13 november 1985 om 21:08 barstte de Nevado del Ruiz uit, en wierp daarbij dacitische tefra op tot meer dan 30 kilometer in de atmosfeer. De uitbarsting veroorzaakte pyroclastische stromen die gletsjers op de top en de sneeuw deden smelten waardoor vier dikke lahars ontstonden (een lahar is een modderstroom of aardverschuiving die is samengesteld uit pyroclastisch materiaal en gletsjerwater en van een vulkaan omlaag stroomt) die langsheen riviervalleien op de flanken van de vulkaan omlaag kwamen.
Ze liepen omlaag langs de vulkaan tegen een gemiddelde snelheid van 60 km/u en erodeerden de bodem, maakten rotsblokken los en vernietigden de vegetatie. Na duizenden meters af te zijn gedaald kwamen de lahars terecht in de zes riviervalleien die op de vulkaan ontstaan. Een van de lahars wiste het dorpje Armero in het departement Tolima vrijwel geheel van de kaart. Van Armero’s bevolking van 28.700 vonden meer dan 23.000 mensen de dood en raakten zo’n 5.000 mensen gewond. Meer dan 5.000 huizen werden verwoest. De tweede lahar, die afdaalde door de vallei van de Chincinarivier, doodde ongeveer 1.800 mensen en verwoestte ongeveer 400 huizen in het stadje Chinchina. De Ramp van Armero was de tweede dodelijkste vulkaanramp in de 20ste eeuw.
Geologen en andere experts hadden de autoriteiten en de media gewaarschuwd voor het gevaar tijdens de weken en dagen die voorafgingen aan de uitbarsting. Ambtenaren overtuigden de inwoners echter dat het stadje veilig was en minimaliseerden de mogelijke gevolgen, mogelijk te wijten aan cynisme veroorzaakt door eerdere valse evacuatiebevelen.
De vulkaan blijft een bedreiging vormen voor nabijgelegen stadjes en dorpen, en men schat dat tot 500.000 mensen getroffen zouden kunnen worden bij een nieuwe uitbarsting.
Gletsjers en sneeuw op de top van de Nevado del Ruiz - Bron
Een groot deel van de stad Armero werd van de kaart geveegd door een van de lahars die van de Nevado del Ruiz stroomden - Bron
De recente uitbarsting van de Chaitén
De Chaitén is een kleine vulkanische caldera op de flank van de Michinmahuidavulkaan in zuidelijk Chili. Voor 2008 bestond hij vooral uit een rhyolitische lavakoepel die 9.400 jaar geleden voor het laatst actief was. Maar in mei 2008 begon de Chaitén heftig uit te barsten, bracht daarbij verscheidene rookpluimen, pyroclastische stromen en lahars voort en vormde een nieuwe lavakoepel ten noorden van de oude. De uitbarsting had ernstige gevolgen voor het nabijgelegen stadje Chaitén, dat werd bedolven onder lahars en as. De 4.500 inwoners van de stad werden gedwongen te evacueren. De marine was verantwoordelijk voor de evacuatie aangezien het dorp enkel via de lucht of per boot bereikt kon worden. De aspluim van de eruptie reikte doorheen heel Chili en Argentinië tot bij de Atlantische Oceaan, vervuilde daarbij watervoorraden en bedekte het stadje Futaleufú (75 km ten zuidoosten van de uitbarsting) onder een aslaag van 30 cm dik. Na de uitbarsting van mei 2008 werd in februari 2009 nog vulkanische activiteit vastgesteld in de omgeving van de vulkaan in februari 2009.
Rook stijgt op van de Chaiténvulkaan in Chaitén, zo'n 1220 km ten zuiden van Santiago op 4 mei 2008 - Bron: REUTERS/Ivan Alvarado
Vulkaan, slaap jij nog?
Hoewel algemeen wordt aangenomen dat vulkanen die niet in historische tijden zijn uitgebarsten slapen, beschouwen vulkanologen alle vulkanen die de laatste 10.000 jaar (Holoceen) zijn uitgebarsten als potentieel actief. Volgens vulkanologen bevinden zich in de Andesboogregio – die bestaat uit Chili, Peru, Ecuador en Colombia – een hondertal actieve vulkanen waarvan sommigen in dichtbevolkte gebieden gelegen zijn.
Een geoloog van de Universiteit van Colorado legt uit: “in de Andesboog leven 25 tot 30 miljoen mensen zeer dicht bij minstens één van deze potentieel actieve vulkanen, waaronder de inwoners van de steden Quito en Santiago. De uitbarstingen van de Nevado del Ruiz en de Chaitén zijn goede voorbeelden van wat op elk moment kan gebeuren in de regio”. Slechts enkele tientallen van deze actieve vulkanen worden actief gemonitord.
Kaart met de locatie van de Chaitén in het westelijke deel van het continent. De lijn A-B duidt de locatie aan van de vereenvoudigde doorsnede van de platentektoniek rechts.
Map by Geology.com and MapResources
Vereenvoudigde doorsnede van de platentektoniek die toont dat de Chaitén zich boven een subductiezone bevindt die gevormd wordt waar de Nazca en de Zuid-Amerikaanse
plaat botsen - Bron
Bronnen
Chaitén - Chile - Geology.com
Chile's Chaiten Volcano One Of Scores Of Active Volcanoes In Region - ScienceDaily
Nevado del Ruiz Eruption and Lahar, 1985 - USGS Cascades Volcano Observatory
South America Volcanoes and Volcanics - USGS Cascades Volcano Observatory
Wikipedia: South America- Armero tragedy- Chaitén Volcano - Nevado del Ruiz
Links
Chaiten Volcano, Chile - NASA Earth Observatory
Deze pagina werd geschreven in 2009, als extra informatie voor de posterserie "10 years of Imaging the Earth"