Gedurende de afgelopen eeuw is de bevolking van Afrika exponentieel gegroeid. In 1950 was de totale Afrikaanse bevolking niet hoger dan 224 miljoen, terwijl deze vandaag de dag net de kaap van de 1 miljard is overschreden - in 60 jaar een groei met een verbijsterende 350%.
Een ander groot probleem dat de demografische situatie in Afrika treft is het feit dat het continent de laagste levensverwachting ter wereld heeft. In de meeste Afrikaanse landen sterven mensen gemiddeld voor hun 50ste. Enkel in de noordelijke rand van het continent, namelijk de landen die aan de Middellandse Zee grenzen, bereikt de levensverwachting 70 jaar of hoger.
De combinatie van een hoge vruchtbaarheid en een lage levensverwachting resulteert in een zeer jonge bevolking.
Desondanks blijft Afrika groeien, en dat doet het op een ongekende schaal. Volgens de United Nations Population Division bereikte de jaarlijkse groeiratio op de piek van de bevolkingsexplosie (tijdens het begin van de jaren 80, voor de rampzalige gevolgen van HIV een van de belangrijkste remmen op bevolkingsgroei werd) zelfs 2,89%, hetgeen geresulteerd zou hebben in een verdubbeling van de Afrikaanse bevolking in minder dan 25 jaar tijd. De huidige groeiratio is lager, zo'n 2,25%, maar nog steeds veel hoger dan het wereldgemiddelde van 1,09% (Europa heeft zelfs een negatieve groeiratio: -0,02%).
Sinds de jaren 80 is de levensverwachting in deze geselecteerde landen dramatisch afgenomen. De reden voor deze afname is de opkomst van HIV/AIDS. Tegenwoordig is in Botswana, Zimbabwe en Swaziland meer dan 30% van de bevolking besmet met HIV. Source: Wikimedia Commons
Levensverwachting van de wereld (schattingen voor 2009 door de CIA). Het Afrikaanse continent springt eruit met zijn lage levensverwachting - Bron: Wikipedia
De meeste Afrikaanse landen hebben een jaarlijkse groeiratio van boven de 2% (schattingen voor 2009 door de CIA) - Bron: Wikipedia
Verstedelijking, een nieuwe trend
De verstedelijking van de wereld voltrekt zich aan een ongekende snelheid. Elke week komen er in de stedelijke gebieden een miljoen nieuwe inwoners bij - zo'n 180.000 per dag. Een groei die volgens de VN onomkeerbaar is. Vandaag de dag leven bijna 3,3 miljard mensen in stedelijke gebieden. Tegen 2030 zouden volgens de schattingen van het UNDP (het ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties) 5 miljard mensen in de steden wonen. Dat is zo'n 60% van de gehele wereldbevolking op dat moment.
Verstedelijking in Afrika
Hoewel Afrika nog steeds een van de minst verstedelijkte continenten ter wereld is, gaat de verstedelijking er tegenwoordig sneller dan op enig ander continent. In combinatie met de snelste bevolkingsgroei van alle continenten leidt dit tot een explosieve groei van de Afrikaanse stedelijke bevolking. Geschat wordt dat tussen 2000 en 2030 het aantal Afrikaanse stedelijke inwoners zal stijgen van 294 naar 742 miljoen.
De tweede grote urbanisatiegolf, die nu in de derde wereld plaatsgrijpt, is radicaal anders dan de westerse verstedelijking die begon in de tweede helft van de achttiende eeuw. De groei is veel sterker en veel sneller.
De exodus van het platteland heeft andere oorzaken dan bij de westerse urbanisatie, die het gevolg was van de Industriële Revolutie in de achttiende eeuw. In ontwikkelingslanden worden veel mensen naar de steden gedreven vanwege oorlog en onveiligheid, gefaalde oogsten en klimaatverandering zoals droogten en overstromingen. <
Miljoenen mensen in Afrika zijn op de vlucht, om tal van redenen. Velen hiervan belanden in vluchtelingenkampen of informele nederzettingen, enkele slagen erin het continent te ontvluchten en in Europa aan te komen, maar veel anderen zoeken hun toevlucht in de grote steden van het continent. Ze belanden vaak in de voorstedelijke sloppenwijken, aan de rand van de samenleving.
Caïro, de grootste stad van het continent, is een goede illustratie van deze stadsgroei. In de loop van de twintigste eeuw breidde de stad explosief uit. In de afbeelding hier boven wordt de rand van de stad in 1965 (geel) en 2008 (rood) weergegeven: in de loop van die 33 jaar is het aantal inwoners gestegen van 5 tot 12 miljoen. Bijna de helft ervan woont in sloppenwijken, het gevolg van een jarenlang gebrek aan geld en regulering in combinatie met een sterke bevolkingsgroei.
Meer naar het zuiden is de situatie soms nog erger: 72% van de stedelijke populatie bezuiden de Sahara woont in sloppenwijken, en dat cijfer is snel aan het toenemen, met 4,53% het snelst van alle continenten.
Kibera, bijvoorbeeld, is een van de grootste Subsaharische sloppensteden. Gelegen aan de rand van Naïrobi telt het meer dan een miljoen inwoners, met een geschatte bevolkingsdichtheid van maar liefst 200.000 tot 300.000 mensen per vierkante kilometer.
Vanwege de vele oorlogen en de verwoestende impact van de tsunami in 2004, voert Somalië de lijst van de Afrikaanse landen aan: er woont maar liefst 97% van de stedelijke bevolking in sloppenwijken. Anderzijds doen bepaalde andere landen het net veel beter: volgens dezelfde cijfers zou slechts 3,4% van de stedelijke bevolking in Zimbabwe in sloppenwijken wonen.
Met de huidige trends van bevolkingsgroei en verstedelijking, is Afrika op weg naar een ongekende stedelijke crisis en moet het het hoofd bieden aan economische, sociale, etnische en milieuproblemen die door de crisis zullen optreden.
s of population growth and urbanisation, Africa is heading towards an unprecedented urban crisis and must face up to new economic, social, and environmental problems.
Bronnen
Kibera: Africa’s largest slum - Affordable Housing institute
Managing rapid urbanization in Africa: Some aspects of policy - Journal of Third World Studies
State of World Population 2008 - UNFPA
UNDERSTANDING SLUMS: Case Studies for the Global Report 2003 - UN Development Planning Unit
UN Population Division- World Population Prospects
Urbanization in Africa - The encyclopedia of Earth
Deze pagina werd geschreven in 2009, als extra informatie voor de posterserie "10 years of Imaging the Earth"