Biobrandstoffen in de lift
Een aantal Latijns- en Centraal-Amerikaanse landen (met name Argentinië, Brazilië, Uruguay, Colombia, Costa Rica, El Salvador en Guatemala) ondergaan op dit moment een ware biobrandstof-‘boom’.
De snelle toename in het gebruik van landbouwgewassen als transportbrandstof zou gezien kunnen worden als een proactief ontwikkelingsbeleid dat ontwikkelingslanden uit de armoede helpt en tegelijkertijd de klimaatverandering bestrijdt. Dit kan inderdaad de landbouwproductie doen toenemen, buitenlandse inkomsten uit uitvoer genereren, landen minder afhankelijk maken van de import van fossiele brandstoffen en nieuwe investeringen in landbouw en plattelandsgemeenschappen bewerkstelligen.
In werkelijkheid heeft deze opkomst van biobrandstoffen ernstige gevolgen voor maatschappij en milieu:
- het omzetten van kleine productieve familiale landbouwbedrijven naar plantages met monoculturen met toenemende ongelijke verdeling van landeigendom en hogere plattelandswerkloosheid tot gevolg;
- intensifiëring van de landbouw (gebruik van genetisch gemanipuleerde zaden en intensief inzetten van agrochemicaliën) waardoor gewassen kwetsbaarder worden, de bodem en de watertafel vervuild worden en het economische risico groter wordt;
- het omzetten van natuurlijke ecosystemen waardoor de biodiversiteit bedreigd wordt en CO2-emissies toenemen;
- en tot slot heeft het grote directe en indirecte gevolgen voor de ontbossing van het Amazonegebied.
Ontbossing in Matto Grosso, Brazilië, zoals waargenomen door ASTER in 2006. Sinds 1970 is in Brazilië bijna 700.000 km² bos verloren gegaan door de uitbreiding van veeboerderijen en landbouw. Dit is een gebied bijna zo groot als België en Frankrijk samen. Tegen de huidige ontbossingssnelheid zal het Amazonewoud met 40% zijn afgenomen in 2030 - Bron: NASA and U.S./Japan ASTER Science Team
Ontbossing
Het Amazoneregenwoud ligt verspreid over negen landen en heeft een oppervlakte van zeven miljoen km², waardoor het ’s werelds grootste aaneengesloten tropische woud is.
Intensieve monoculturen zoals suikerriet- of sojaplantages, die veel land, chemicaliën en water nodig hebben, kunnen direct de oorzaak zijn van houtkap. Maar ze hebben een veel grotere indirecte impact op ontbossing door reeds gekapt bos, savanne en overgangswouden in te nemen, waardoor ze in competitie treden met de veehouderij die de dominante vorm van agrarisch landgebruik in de regio is.
Ze dwingen op die manier veehouders en “slash-and-burn” boeren steeds dieper in het woud, waardoor ontbossing nog toeneemt. Ze leveren ook belangrijke economische en politieke impulsen voor de bouw van nieuwe snelwegen en infrastructuurprojecten, waardoor ontbossing door andere actoren versnelt.
Ontbossing, en meer bepaald de omzetting van bos naar grasland, is de grootste bron van uitstoot tengevolge van veranderingen in landgebruik. De koolstof die is opgeslagen in de vegetatie en de bodem komt ofwel onmiddellijk vrij wanneer het bos in brand gestoken wordt (bv slash and burn) ofwel trager indien het hout wordt achtergelaten om weg te rotten. Ook vermindert de reabsorptie van CO2 (sequestratie) door fotosynthese , waardoor zich nog meer CO2 ophoopt in de atmosfeer. Meer dan 90% van de emissies als gevolg van veranderingen in landgebruik zijn afkomstig van tropische (ontwikkelings)landen, in de eerste plaats Indonesië (30 %) en Brazilië (20 %).
Verbeterde infrastructuur leidde – samen met de toegenomen vraag naar plantaardige oliën voor voedsel, industrie en biodiesel – tot de verspreiding van sojateelt in de Amazonestaten, waardoor 21 miljoen hectare oerwoud in Brazilië, 14 miljoen in Argentinië en 2 miljoen in Paraguay werd vernietigd.
In Brazilië rukt suikerriet op naar regio’s waar het nooit heeft gegroeid, en bedreigt het op die manier natuurlijke gebieden als het Pantanaldrasland in Matto Grosso.
Sojaproductie schuift langzamerhand noordwaarts op, en bedreigt zo de Amazone. Nu de vraag naar biobrandstoffen blijft groeien, wordt het steeds waarschijnlijker dat oliepalm een belangrijk gewas wordt in het Amazonegebied – een verontrustende ontwikkeling aangezien het planten van oliepalmplantages de drijvende kracht was achter de recente vernietiging van enorme oppervlakten van het Indonesische en Maleisische regenwoud.
Expansie van soja in het Braziliaanse Amazonewoud in de periode 1990-2005.
Sojateelt staat in voor een klein maar toenemend deel van de ontbossing - Bron: Mongabay.com
Definities
Biobrandstof is vaste, vloeibare of gasvormige brandbare brandstof uit hernieuwbaar en niet-fossiel organisch (of biologisch) materiaal. Wereldwijd worden biobrandstoffen het vaakst gebruikt bij het koken en het verwarmen van kamers, en centrale verwarming van woningen en gebouwen.
Er zijn ruwweg twee manieren om biobrandstof te maken ter vervanging van vloeibare fossiele transportbrandstof:
- Uit vergisting van suiker- of zetmeelgewassen, zoals suikerriet of maïs ontstaat ethanol. Een mengsel van ethanol met benzine kan gebruikt worden in een normale automotor. In speciaal aangepaste motoren kan ethanol benzine volledig vervangen;
- De tweede strategie bestaat uit het onttrekken van olie uit olieproducerende planten zoals de oliepalm, soja of raapzaad. Wanneer deze oliën verhit worden neemt hun viscositeit af zodat ze rechtstreeks verbrand kunnen worden in een aangepaste dieselmotor. Oliën kunnen ook chemisch verwerkt worden tot biodiesel. Pure biodiesel kan gebruikt worden in een normale dieselmotor zonder enige aanpassing.
Biobrandstoffen worden gemaakt van een groot aantal gewassen. Energie-efficiëntie en milieueffecten variëren van plant tot plant. De milieu-impact van de meeste biobrandstoffen is over het algemeen lager dan die van benzine. De afbeelding toont de broeikasgasuitstoot en de gehele impact op het milieu van biobrandstoffen tegenover benzine en diesel - Bron: Organisation for Economic Co-operation and Development
Biobrandstof in cijfers
Brazilië
De laatste 30 jaar heeft Brazilië de laagste productiekost bereikt voor brandstof uit suikerriet. Met 7 miljoen hectare werd Brazilië de grootste producent van suikerriet. De helft van de oogst is bedoeld voor suikerproductie, de andere helft voor de productie van ethanol.
In 2007 was Brazilië de tweede grootste ethanolproducent ter wereld.
De Braziliaanse export van ethanol is met meer dan 600% toegenomen tussen 2001 en 2005 (de VS is de grootste invoerder).
Verwacht wordt dat de vraag naar ethanol enorm zal toenemen, waardoor in 2013 bijna 200 miljoen ton suikerriet zal nodig zijn, hetgeen een productietoename van 50% vertegenwoordigt in vergelijking met 2005.
In Brazilië is biobrandstof totnogtoe afkomstig uit suikerriet, maar de expansie van soja zal de vervanging van suikerriet onvermijdelijk maken. Op dit moment wordt al 60% van de biodiesel in Brazilië gemaakt van soja.
Argentinië
Argentinië is ‘s werelds grootste biodieselexporteur (de huidige productie is 1,6 miljoen ton) en de tweede grootste producent van soja (zo’n 18% van het totaal – 15 miljoen hectare) en promoot biobrandstof, vooral op basis van sojaolie.
De laatste tien jaar is het soja-areaal in Argentinië toegenomen met 250%, dankzij de goedkopere en makkelijker te kweken GG-soja en no-till farming (het niet ploegen van de bodem voor het inzaaien), waardoor landbouw mogelijk wordt in drogere, minder vruchtbare gebieden.
Vandaag vertegenwoordigt de sojateelt zo’n 55% van het totale landbouwareaal. 30% van de buitenlandse deviezen van het land wordt gegenereerd door soja en sojaproducten.
Meer dan 90% van de Argentijnse soja is genetisch gemodificeerd.
Bijna de helft van alle sojaproductie is in de handen van 2,2% van de producenten.
200 ha melkproductie biedt 5 families het hele jaar rond werkgelegenheid – dezelfde hoeveelheid sojaproductie heeft slechts 1 persoon nodig gedurende 10 dagen per jaar.
Sinds 2000 is het soja-areaal in de Amazonestaten elk jaar toegenomen met 17%, met de vernietiging van tientallen miljoenen hectaren regenwoud tot gevolg.
Sinds 1970 is Brazilië nagenoeg 700.000 km² regenwouden kwijtgeraakt als gevolg van de expansie van de veehouderij en de landbouw. Dit is een gebied bijna zo groot als Frankrijk en België samen. Tegen deze snelheid zal het Amazonewoud met 40% zijn afgenomen tegen 2030.
Bronnen
Biofuels: Is the cure worse than the disease ? Organisation for Economic Cooperation and Development
Biofuels: prospects, risks and opportunities
Biofuels Republic Brazil - Institute of Science in Society
Biofuelwatch
Comment les biocarburants détruisent l'Amérique latine - Notre- planète.info
Deforestation in the Amazon - Mongabay.com
EarthTrends
Fuelling Destruction in Latin America - Friends of the Earth
Grain: Soya nexus in South America Fields of dreams:Genetech goes South Stop the agrofuel craze
The Amazon in graphics - BBC
The True Cost of Agrofuels: Impacts on Food, Forests, People and the Climate
Links
BIOFUELS: prospects, risks and opportunities - THE STATE OF FOOD AND AGRICULTURE 2008
Deforestation in Amazonia - The Encyclopedia of Earth
Tropical Deforestation - Earth Observatory
Vers une foresterie durable - FAO
World of Change: Amazon Deforestation - NASA Earth Observatory
Deze pagina werd geschreven in 2009, als extra informatie voor de posterserie "10 years of Imaging the Earth"