Bovenop de meer dan 8 miljoen mensen die op de vlucht zijn voor politieke onrusten, etnische conflicten en oorlog, zijn veel meer Afrikanen ecologische vluchtelingen, die wegtrekken omwille van bodemaantasting, droogte, ontbossing, natuurrampen en andere gevolgen van klimaatverandering.
Jonge meisjes verzamelen op de speelplaats van de school in Djabalkamp (Tsjaad) om zich in te schrijven voor het volgende schooljaar. Het kamp heeft drie scholen maar geen meubilair of schooluitrusting. . © UNHCR/H.Caux
Duizenden vluchtelingen wachten in de rij om voedselrantsoenen te ontvangen vlak buiten de IDP-site in Kibati (ten noorden van Goma). © UNHCR/P.Taggart/November 2008
De vluchtelingencrisis
Elke dag maken mensen over de hele wereld de moeilijke beslissing om hun huizen achter te laten wegens oorlog, vervolging omwille van ras, religie, nationaliteit, lidmaatschap van een bepaalde maatschappelijke groep of politieke opinie, natuurrampen en armoede.
Politieke conflicten verwoesten op tragische wijze levens en bestaansmiddelen. Ze hebben ook een nefaste impact op het omliggende milieu en significante grensoverschrijdende gevolgen. Oorlogen kunnen akkerland, bossen, waterwegen en hun bronnen, en andere natuurlijke bronnen verwoesten, terwijl vluchtelingen op zoek naar een veilige wijkplaats eveneens ecosystemen onder druk kunnen zetten.
Een vluchteling is een persoon die “die uit gegronde vrees voor vervolging wegens zijn ras, godsdienst, nationaliteit, het behoren tot een bepaalde sociale groep of zijn politieke overtuiging, zich bevindt buiten het land waarvan hij de nationaliteit bezit, en die de bescherming van dat land niet kan of, uit hoofde van bovenbedoelde vrees, niet wil inroepen …” (Bron: UNHCR)
Internally displaced persons (IDPs – intern ontheemden) zijn personen die gedwongen worden zich te verplaatsen binnen hun eigen land in plaats van nationale grenzen te overschrijden. (Source: UNDP)
De beschikbare informatie wijst erop dat einde 2007 in totaal 67 miljoen mensen gedwongen ontheemd waren. Dit omvat 16 miljoen vluchtelingen, waarvan er 11,4 miljoen vallen onder het mandaat van de UNHCR en zo'n 4,6 miljoen Palestijnse vluchtelingen onder de verantwoordelijkheid van de United Nations Relief and Works Agency for Palestinian Refugees in the Near East (UNRWA). Het aantal ontheemden wordt wereldwijd geschat op 51 miljoen: zo'n 26 miljoen mensen werden uit hun huizen verdreven door gewapende conflicten en nog eens 25 miljoen werden verdreven door natuurrampen. IDPs
Driekwart van deze ontheemde mensen komt uit Afrika en Azië. Sinds de jaren 50 van de vorige eeuw hebben veel Afrikaanse landen geleden onder burgeroorlogen en etnische conflicten, wat enorme aantallen vluchtelingen van een heleboel verschillende nationaliteiten en etnische groepen heeft voortgebracht.
De verdeling van Afrika in Europese kolonies in 1885 - volgens welke lijnen de pas onafhankelijke staten in de jaren 1950 en 1960 hun grenzen trokken - wordt beschouwd als een belangrijke oorzaak van de vele binnenlandse oorlogen in Afrika.
De Afrikaanse landen die de meeste vluchtelingen voortbrengen zijn Soedan (met 686.000 van zijn inwoners buiten de grenzen), Somalië (460.000), de Democratische Republiek Congo en Burundi (elk zo'n 400.000).
Milieuvluchtelingen
Bovenop de traditionele vluchtelingen zijn er ook meer en meer milieuvluchtelingen, “mensen die tijdelijk of permanent gedwongen zijn hun leefomgeving te verlaten omwille van een serieuze verstoring van het milieu die hun bestaan en/of hun levenskwaliteit in gevaar brengt”. Door de onmogelijkheid om in hun eigen levensonderhoud te voorzien vanwege milieuproblemen, natuurrampen of ontwikkelingsprojecten zien milieuvluchtelingen zich gedwongen om weg te trekken van hun thuis. De redenen om weg te trekken omvatten bodemdegradatie, droogte, ontbossing, natuurrampen en andere milieuveranderingen die op destructieve wijze hand in hand gaan met armoede en bevolkingsdruk. Er zijn op dit moment wereldwijd tussen 25 en 30 miljoen milieuvluchtelingen, en men verwacht dat dit aantal tegen het midden van de eeuw zal zijn toegenomen tot 200 miljoen, voornamelijk als gevolg van de klimaatverandering. In tegenstelling tot traditionele vluchtelingen worden klimaatvluchtelingen echter niet erkend door de Conventie van Genève of de UNHCR, en hebben om die reden niet hetzelfde legale statuut in de internationale gemeenschap.
Milieudegradatie kan conflicten nog aanscherpen, met verdere schade aan het milieu tot gevolg, waardoor er een vicieuze cirkel ontstaat van mieliedegradatie, intense competitie voor schaarser wordende hulpbronnen, toegenomen vijandigheid, gevechten tussen gemeenschappen, en tenslotte ook de sociale en politieke ineenstorting. Ecologische alarmsignalen voor mogelijke conflicten en de gevolgen ervan zijn o.m. landgebrek en afname van de landbouwproductie.
Dadaab vluchtelingenkamp
Het satellietbeeld uit 1987 toont een vrij intact landschap gedomineerd door de struikvegetatie diekenmerkend is voor het semi-aride gebied. Op het beeld van 2000 zijn de kampen van Ifo, Dagahaley en Hagadera duidelijk zichtbaar en toont het duidelijk de aanwezigheid en de invloed van een hoge concentratie van meer dan 100.000 vluchtelingen op het milieu. Het struikgewas heeft plaatsgemaakt voor kale plekken met dwergstruiken en grassen terwijl de begroeiing van de rivieroevers ook te lijden heeft van kap en degradatie. (Bron: UNEP )
Gevolgen van volksverhuizingen op het milieu
De verplaatsing van Afrikaanse vluchtelingen naar sloppenwijken, kampen en informele nederzettingen gaat gepaard met grote milieuschade aan de vaak kwetsbare omgevingen aarin deze nederzettingen hebben ontwikkeld. De belangrijkste neveneffecten voor het milieu zijn:
- Ontbossing en brandhouttekort in het kampgebied
- Landdegradatie
- Niet-duurzame winning van grondwater
- Waterverontreiniging
- Ongecontroleerde groei van steden en sloppenwijken
Anderzijds kunnen volkverhuizingen ook leiden tot herstel van het achtergelaten land en soms ook van de natuur. Internationale deskundigen hebben grote aantallen in het wild levende dieren ontdekt in het zuiden van Soedan, waar ze blijkbaar uit de greep bleven van ongecontroleerde jacht gedurende meer dan 20 jaar oorlog.
Bronnen
Atlas of Our Changing Environment - Africa
Massive wildlife population discovered in Southern Sudan - Mongabay.com
Protecting Refugees & The role of UNHCR
Refugees and Displacement - AllAfrica.com
Refugees, migrants and internally displaced persons - Amnesty International
Relief Web
Links
Chad and Darfur - Satellites supporting humanitarian aid
EOEdu Applications: Humanitarian Interventions
Deze pagina werd geschreven in 2009, als extra informatie voor de posterserie "10 years of Imaging the Earth"