Droogte

Als we een blik werpen op het continent Oceanië zien we:

• veel kleine eilandjes die vooral in de tropen verspreid liggen
• twee landen die eveneens eilanden zijn maar veel groter dan de anderen (Nieuw-Guinea en Nieuw-Zeeland)
• een enorm eiland zo groot als Europa: Australië.

In Australië verschilt het klimaat vanwege zijn enorme omvang van het ene deel van het land tot het andere. Het noordelijke derde van Australië ligt in de tropen waar het weer warm of heet is gedurende het hele jaar. De rest van het land ligt ten zuiden van de tropen en heeft warme zomers en milde tot koele winters.

Australië ontvangt het merendeel van zijn vochtigheid als regen. Enkel in Tasmanië en de Australische Alpen valt er sneeuw. Zo’n derde van het land is woestijn en ontvangt minder dan 250 mm regen per jaar. Veel van de rest van Australië heeft jaarlijks minder dan 500 mm regen. In bijna heel Australië is neerslag seizoensgebonden, en droge perioden zijn een natuurlijk onderdeel van het leven, vooral in de gebieden weg van de kust. Australië ziet gegeven zijn ligging net onder de subtropische hogedrukgordel slechts weinig maar zeer variabele neerslag, en jaren met regenval ruim onder het gemiddelde vallen te verwachten. 

Vanaf wanneer spreken we over droogte?

Het is niet eenvoudig een universele definitie van droogte te geven omdat ze van invloed kan zijn op elke plaats in de wereld en de kenmerken ervan verschillen van regio tot regio. In de meest algemene zin is droogte afkomstig van een tekort aan neerslag gedurende een langere periode, met als gevolg een tekort aan water voor een bepaalde activiteit, groep, of milieusector. Wat de definitie ook is, het is duidelijk dat droogte niet uitsluitend als een natuurlijk verschijnsel gezien mag worden.

Vier felle droogtes

In de afgelopen 30 jaar onderging Australië 4 belangrijke droogteperioden:

• In 1982 leed Oost-Australië onder een felle droogte, vooral in het zuidoosten. Uitgestrekte gebieden, met inbegrip van heel Victoria en zuidelijk New South Wales, tekenden lage neerslaghoeveelheden op in de periode april 1982-februari 1983. Deze droogte was ook de oorzaak van zware stofstormen in noordwestelijk Victoria en ernstige bosbranden in het zuidoosten.
• Een zeer felle droogte greep plaats in de tweede helft van 1991 in de staat Queensland. Zo’n driekwart van de staat tekende zeer lage neerslaghoeveelheden op tussen maart en november van dat jaar. Het was de droogste periode ooit opgetekend in gedeelten van de Darling Downs. De noordelijke helft van de staat New South Wales werd ook ernstig getroffen, waar eveneens een gevoelig neerslagtekort in dezelfde negen maanden.
• In 2002 onderging Australië de felste droogte sinds het begin van betrouwbare metingen in 1910. De gemiddelde Australische neerslaghoeveelheid in de lente, zomer en herfst van 2002 was de laagste die ooit werd opgemeten. De droogte was geconcentreerd in oostelijk Australië en vooral in het Murray-Darlingbekken (het agrarische hartland van het land). Deze droogte had een ernstiger impact dan alle voorgaande droogtes sinds minstens 1950, omdat de temperaturen in 2002 ook significant hoger waren dan in andere droogtejaren. De hogere temperaturen veroorzaakten een aanzienlijke toename van de verdampingssnelheid, wat het verlies aan bodemvocht en de uitdroging van vegetatie en waterlopen nog bespoedigde.
• Sinds november 2006 is de neerslaghoeveelheid tussen het eind van de winter en het midden van de lente afgenomen in de staat South Australia. Doorheen Victoria en het Murray-Darlingbekken was het seizoen het droogste sinds 1900. De neerslaghoeveelheid in New South Wales werd gestimuleerd door hoger dan gemiddelde neerslag langs de noordkust van de staat, maar toch is het staatsgemiddelde van de neerslaghoeveelheid voor dat seizoen de laagste sinds 1900. Deze situatie is nog verergerd door zeer hoge temperaturen.

Verplaatsing van de kust van Lake Hume (New South Wales) - Bron

De rode draad van deze vier voorvallen is dat ze samenvielen met een El Niño. Zoals we weten verwijst deze term naar een reeks veranderingen in de circulaties in en boven de Stille Oceaan en de Indonesische archipel als de opwarming uitzonderlijk hoog is (gemiddeld eens in de drie tot acht jaar). Een van de gevolgen van dit fenomeen voor Australië is het voorkomen van droogteperiodes. De fysische oorzaken van droogte gedurende El Niño-voorvallen hebben hun wortels in de natuurlijke fluctuaties van het globale klimaatsysteem, dat een extreem complexe mix is van verschillende subsystemen.

Gedurende de laatste 50 jaar is de gemiddelde oppervlaktetemperatuur echter gestegen met meer dan 0,7°C. Een toename van het gemiddelde met één graad mag vrij klein lijken, maar dit kan enorme invloed hebben op de ernst van een droogteperiode.
Hogere temperaturen leiden tot een hogere evaporatie van water uit de bodem, uit planten, meren en rivieren. Hierdoor komen watervoorraden onder druk te staan en wordt de gezondheid van vegetatie en de productiviteit van de landbouw nadelig beïnvloed. Onder normale omstandigheden zijn de verdampingssnelheden in Australië hoog, waarbij bijna 90% van de van de neerslag die op het land valt terugkeert naar de atmosfeer door middel van evapotranspiratie. Als gevolg van de hogere maximumtemperaturen waren de verdampingssnelheden in 2002 bijvoorbeeld significant hoger. Deze opwarmingstrend kan niet verklaard worden vanuit de natuurlijke klimaatvariaties, en is merendeels het gevolg van de hogere hoeveelheid broeikasgassen in de atmosfeer.

Schapen in Riverina (gedurende een droogteperiode) - Foto genomen door VirtualSteve

Sinds 1950 neigt het klimaatsysteem, de droogten niet meegerekend, naar een toename van de gemiddelde temperatuur en een afname van de neerslaghoeveelheid, en dit vooral in zuidelijk en oostelijk Australië. De situatie is kritiek omdat de drie dichtst bevolkte staten (Victoria, New South Wales en Queensland) betrokken zijn, en niets erop wijst dat deze trend in de nabije toekomst zal veranderen.

Bronnen
Australia Burning Up and Drowning at the Same Time -Climaticide Chronicles
Australian Climate - World Book - Encyclopedia and Learning Resources 
Climate - Australian Government - Bureau of Meteorology
Climate change hits hard in the Australian outback - CS Monitor 
El Niño Drought in Australia 1982-1983 - University of Washington 
Rainfall Deficiencies and Drought Information - Australian Government - Bureau of Meteorology
What is Drought? National Drought Mitigation Center - University of Nebraska

Deze pagina werd geschreven in 2009, als extra informatie voor de posterserie "10 years of Imaging the Earth"