Mensen op de vlucht

Wereldwijd

Zo'n 192 miljoen mensen (3% van de wereldbevolking of één persoon op 35) wonen elders dan in hun geboorteplaats. Tussen 1965 en 1990 nam het aantal internationale migranten jaarlijks toe met zo'n 2,1%. Tegenwoordig ligt de jaarlijkse groei rond 2,9%.

Meer dan eenderde van de migratie op aarde is van ontwikkelings- naar industriële landen en ongeveer een kwart tussen ontwikkelingslanden. 112 miljoen migranten wonen in landen met hoge inkomens (ongeveer 11% van hun bevolking) en 78 miljoen in ontwikkelingslanden (ongeveer 1,4% van hun bevolking).

Migranten in aandeel van de totale bevolking, 2005 - Bron: The World Bank

De Verenigde Staten is de grootste ontvanger van migranten. In 2005 ontving de VS 38 miljoen mensen. Zo'n 13% van hun bevolking is geboren in het buitenland. Na de VS vertonen West-Europa (en dan vooral Duitsland en Frankrijk), Saoedi-Arabië en Canada de hoogste vreemde bevolkingspercentages. Landen van de voormalige Sovjetunie, Rusland en Oekraïne moeten afzonderlijk bekeken worden vanwege ineenstorting van de USSR in 1991 (mensen die in een van de nieuwe onafhankelijke landen woonden maar geboren waren in een ander land werden inderdaad geclassificeerd als migranten). Bij de ontwikkelingslanden hebben ook India en Pakistan een hoge immigratie.

Als we nu kijken naar de emigratielanden, dan zien we dat Mexico, Afghanistan en Marokko grote uitstromen hebben in relatieve cijfers (percentage van de totale bevolking), en India en Bangladesh in absolute cijfers.

Merk op dat:

• Veel migratie plaatsgrijpt binnenin regio's: 17% van de opgemeten migratie gebeurt binnen Europa en Centraal-Azië en immigratie naar de VS wordt gedomineerd door Latijns-Amerikanen (waaronder Mexicanen);
• Zuid-zuidmigratie (Afrika bezuiden de Sahara en Zuid-Azië) is kwantitatief significant;
• Meer dan de helft van de internationale migratie grijpt plaats tussen landen met taalkundige banden.

Er zijn diverse definities van een "migrant". Internationale migranten kunnen opgedeeld worden volgens geboorteland, land van burgerschap, laatste land van verblijf, duur van de tijd die gespendeerd werd op een andere plaats dan de geboorteplaats of de laatste plaats van verblijf, en het doel van hun verblijf (visumtype). De Verenigde Naties (1998) definiëren een migrant als "elke persoon die zijn of haar land van gewoonlijk verblijf verandert".
Statistisch gezien kan de migrantenpopulatie gelijkgesteld worden met het aantal vreemdelingen: ofwel die opgetekend volgens geboorteland - de in het buitenland geboren migranten - ofwel die fractie van de bevolking met een buitenlandse nationaliteit - de buitenlandse populatie.

Europese migratiepatronen

Sinds 1950 is Europa onophoudelijk een migratieontvangend gebied geweest. Tegenwoordig wonen er binnen de Europese Unie 11 miljoen gelegaliseerde immigranten, en naar schatting ettelijke miljoenen illegale immigranten.

Europa is na Amerika de meest gekozen bestemming voor mensen die armoede, nood of geweld willen ontvluchten. Van 2000 tot 2005 ontving Noord-Amerika jaarlijks 1,4 miljoen migranten (netto migratieratio: 4,2 migranten per 1.000 inwoners), Europa 1,1 miljoen (1,5) en Oceanië 103.000 (3,2).

De migratiepatronen binnen Europa zijn echter heterogeen:

• De noordelijke zone (Ierland, Verenigd Koninkrijk, Finland en Zweden) vertoont vrij dynamische migratiebewegingen;
• De centrale zone (België, Denemarken, Duitsland, Frankrijk, Luxemburg, Nederland en Oostenrijk) is de belangrijkste aantrekkingspool van immigratie;
• De mediterrane zone (Italië, Spanje, Portugal en Griekenland) heeft een radicale verandering ondergaan: ooit leverde dit gebied migranten aan de centrale zone, maar vandaag de dag ontvang het migranten, hoofdzakelijk uit Noord-Afrika;
• Oost-Europa onderging tijdens de vroege jaren negentig toegenomen migratiestromen ten gevolge van de economische heropleving in de jaren tachtig, de val van de Berlijnse muur in 1989 en het uiteenvallen van het Sovjetblok in 1991.

Het merendeel van de vreemdelingen die tijdens de afgelopen tien jaar naar de EU zijn verhuisd kan worden ingedeeld in de categorieën asiel/vluchteling en familiehereniging. In tegenstelling tot deze algemene tendens vertonen landen in het zuiden - die tijdens de jaren tachtig in de EU werden opgenomen en nu de zuidelijke grens van de Europese Unie vormen - een type immigratie dat voornamelijk economisch van aard is.

Aandeel buitenlanders in het totale bevolkingsaantal van de landen van de Europese Unie - Bron: Le Monde

Migratie: een oplossing voor problemen van demografische veroudering en duurzaamheid van het welvaartsysteem?

Alle EU-lidstaten vertonen een afnemende vruchtbaarheid en een dalend sterftecijfer bij de ouderen. Volgens een studie van de VN zullen bijna alle EU-landen (behalve Ierland) tegen 2010 een afhankelijkheidsratio van de ouderen hebben van 20-30%, hetgeen betekent dat het aantal mensen ouder dan 65 jaar ongeveer een kwart zal zijn van het aantal mensen tussen 15 en 64.

De centrale vraag is of deze evolutie zou kunnen of moeten gestopt worden door een toename in de netto immigratie, met een positieve bijdrage tot de arbeidsmarkt, de economische groei en de sociale zekerheid.
Volgens de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) moeten de lidstaten om de toenemende demografische last te compenseren en de afhankelijkheidsratio te herleiden tot een gunstiger niveau een netto immigratie toelaten van 47 miljoen mensen oud genoeg om te werken, het equivalent van 7 maal de netto immigratie tussen 1985 en 1995.

Eurostat komt tot gelijkaardige conclusies. Ze schatten dat tussen 1995 en 2025 de bevolking van de EU zal toenemen van 372 tot 386 miljoen; het aandeel personen boven de 60 zal toenemen van 15,4% naar 22,4%; en de bevolking oud genoeg om te werken zal afnemen van 225 miljoen naar 223 miljoen.

Sinds 1989 vertegenwoordigt netto migratie de belangrijkste component van de demografische veranderingen binnen de EU. In 2005 kwamen er in de EU netto 1,8 miljoen mensen bij tengevolge internationale migratie, hetgeen bijna 85% van de totale bevolkingsgroei van dat jaar vertegenwoordigde.

Zowel academische waarnemers als het Europese publiek raken er steeds meer van overtuigd dat de toekomst van Europa grotendeels zal afhangen van de wijze waarop het niet-Europeanen toelaat en integreert.

Illegale migratie en xenofobe mentaliteit

Illegale migratie is per definitie moeilijk te meten, maar de schattingen tonen aan dat het een belangrijk deel is van de totale migratie. Europol bevestigt dat jaarlijks meer dan 500.000 illegale immigranten Europa binnenkomen.

Immigratie en de integratie van minderheden bezetten consequent de krantenkoppen. De problemen die met immigratie in conflict gaan - werkloosheid, misdaad, terrorisme - worden vaak door politici voorgesteld als de negatieve bijwerkingen ervan. Sommige landen hebben hun asielwetten harder gemaakt, en de druk groeit om samenwerking tussen de overheden te vergroten.

Het opnemen van immigranten in de lidstaten gaat samen met een toename in xenofobe mentaliteit en gedrag. Algemeen gezien is de tolerantie voor etnische minderheden lager in lidstaten met een groter aandeel immigranten dan in staten met minder buitenlandse vertegenwoordiging. Volgens het Europees waarnemingscentrum voor racisme en vreemdelingenhaat is er de laatste jaren een toename in de xenofobe agressie, die wordt toegewezen aan de voortschrijdende immigratie en meer bepaald een afkeer van Moslims die is toegenomen sinds de gebeurtenissen van 11 september 2001.>

De aanwezigheid van immigranten en vluchtelingen roept vragen op omtrent het respect voor de rechten van de mens. De EU heeft duidelijk de toepasselijkheid van mensenrechtenverdragen erkend in zaken die betrekking hebben op vluchtelingen, asielzoekers en immigranten.

Jaarlijks komen zo'n 500.000 illegale migranten Europa binnen
© REUTERS/JUan Medina

Bronnen
Europe: Population and Migration in 2005 - Migration Policy Institute
Immigration in Europe: realities and policies - INSTITUTO DE POLITICAS Y BIENES PUBLICOS
INTERNATIONAL MIGRATION 2006
Quantifying International Migration: A Database of Bilateral Migrant Stocks – The World Bank
Regional and Country Figures – International Organization for Migration
World migration 2008 – Regional Overviews

Links
Europe and Immigration - BBC

Deze pagina werd geschreven in 2009, als extra informatie voor de posterserie "10 years of Imaging the Earth"