Wordt Kaapstad de eerste miljoenenstad die zonder drinkwater valt?

#Klimaatverandering, #Water

Gepubliceerd op 14 januari 2019

Al sinds 2015 beleeft de Zuid-Afrikaanse metropool Kaapstad een watercrisis, waarbij de voorraad drinkwater – na jaren stabiliteit – plots drastisch is beginnen afnemen. Ondanks draconische maatregelen om waterverspilling tegen te gaan, leek de afname onstuitbaar.

Evolutie van de watervoorraad in het stuwmeer van Theewaterskloof, de voornaamste bron van drinkwater voor Kaapstad en de Zuid-Afrikaanse provincie West-Kaap. Tegen maart 2018 was het stuwmeer nog maar voor 11 % gevuld

"Day Zero"

In januari 2018 ontstond paniek in het zuidelijkste land van Afrika: wetenschappers voorspelden dat het waterniveau in de zes stuwmeren rondom de stad in april van dat jaar een kritisch laagtepunt zou bereiken, de zogeheten “Day Zero”. Als dat punt werd bereikt, zou het water enkel nog naar ziekenhuizen en de meest noodlijdende gemeenschappen gaan. De meeste mensen in de stad zouden plots zonder water komen te zitten, en Kaapstad zou de twijfelachtige eer krijgen de eerste grote stad op aarde te worden die zonder water viel.

watervoorraad in de zes voornaamste dammen die het drinkwater van Kaapstad aanleveren

watervoorraad in de zes voornaamste dammen die het drinkwater van Kaapstad aanleveren

Oorzaken

De plotse waterschaarste in de regio rond Kaapstad is in de eerste plaats het gevolg van een uitzonderlijke droogteperiode, die in gang werd getrokken door de El Niño van 2015-2016. In 2015 kreeg de regio daardoor slechts de helft van de normale jaarlijkse neerslaghoeveelheid. In 2016 lag dat cijfer nog lager, en in 2017 kreeg de regio amper een derde van het jaarlijkse gemiddelde. De periode 2015-2017 is daarmee de droogste 3-jarige periode sinds het begin van betrouwbare metingen in 1933, en 2017 is zelfs het droogste jaar ooit. Een ernstig gebrek aan regenval in drie opeenvolgende winters zorgde ervoor dat er minder water aan de stuwmeren werd toegevoegd dan er in de droge zomers van werd onttrokken, met een jaar-op-jaar afname in het waterniveau tot gevolg.

De bodem van Theewaterskloof, het stuwmeer dat ruwweg de helft van Kaapstads drinkwater aanlevert, in maart 2018.

De bodem van Theewaterskloof, het stuwmeer dat ruwweg de helft van Kaapstads drinkwater aanlevert, in maart 2018.

De extreme droogteperiode is zeer uitzonderlijk voor de regio: zulk een droogte zou statistisch gezien maar eens om de 300 jaar voor mogen komen. Sommige wetenschappers geloven dat de gevolgen nog verergerd werden door de klimaatverandering, die de afgelopen 100 jaar al tot een mondiale gemiddelde temperatuurstoename van 1 °C heeft geleid. Volgens modellen zal de gemiddelde temperatuur in Kaapstad met nog eens 0,25 °C stijgen tegen 2028, waarmee zowel de kans op toekomstige droogteperiodes als de hevigheid ervan nog toenemen.

Een al veel langer broeiend probleem is de explosieve bevolkingstoename van Kaapstad. In 1995 woonden er 2,4 miljoen mensen in de stad – vandaag is dat geklommen tot 4,3 miljoen, een toename van 79 %. In diezelfde periode is de opslagcapaciteit van de stuwmeren die de stad van drinkwater voorzien met amper 15 % gegroeid. Al in 2007 voorspelde het Department of Water Affairs and Forestry dat de groeiende vraag naar water het aanbod zou overstijgen als geen maatregelen werden genomen om het verbruik te beperken. Deze maatregelen waren vrij succesvol, maar de droogteperiode van 2015-2017 maakte veel strengere maatregelen noodzakelijk.

Noodmaatregelen

Om de afname zoveel mogelijk te beperken, werd het persoonlijke waterverbruik verminderd tot 50 liter per dag. Om dat te kaderen: wereldwijd ligt het gemiddelde op 185 liter per dag. Ook de landbouwsector werd een drastische vermindering van 60% opgelegd. De authoriteiten lieten niets aan het toeval over en monitorden het verbruik op de voet. En de gevolgen bleven niet uit: tegen maart 2018 was het dagelijkse waterverbruik gehalveerd tot 500 miljoen liter per dag. 

Maar ook de maatregelen tegen de droogte hadden hun negatieve gevolgen. De landbouwsector – voornamelijk wijnbouw – is een van de grootste afnemers van water in de regio. Liefst 37.000 mensen verloren hun baan als direct gevolg van de waterbeperkingen, en naar schatting 50.000 mensen kwamen op die manier onder de armoedegrens terecht. De strenge waterbeperkingen bleken ook te lastig voor veel toeristen: het aantal overnachtingen in Kaapstad lag in januari 2018 10 % lager dan de afgelopen jaren. Maar veel erger (zoals de uitbraak van cholera en andere ziekten, die in een waterarme stad met hoge bevolkingsdichtheid welig zouden tieren) bleef gelukkig uit.

En de toekomst? 

"Day Zero" werd dan toch niet bereikt: de maatregelen hadden succes. En na de hevigste droogte sinds het begin van de metingen kwamen in de winter van 2018 dan eindelijk de regens. Samen met de blijvende beperkingen in watergebruik slaagden die erin om tegen het najaar de stuwmeren te vullen tot 76% van hun totale capaciteit.

En dat betekende dat de strenge regels wat versoepeld konden worden: persoonlijk waterverbruik is sindsdien in stapjes verhoogd naar 105 liter per dag. En ook restricties op watergebruik in de landbouw zijn voorzichtig afgebouwd. 

Kaapstad heeft haar les geleerd. Een plan voor 2024 om Berg River af te leiden naar een van de stuwmeren is vervroegd naar 2019. Daarnaast wordt werk gemaakt van onziltingsinstallaties om zeewater om te zetten in drinkwater, en van nieuwe grondwaterputten om korte droogteperiodes op te vangen. Ook burgers en bedrijven zijn beginnen investeren in grondwaterputten en regenwatertanks. 

De grote droogte lijkt voorbij te zijn, en maatregelen om een volgende droogte op te vangen, staan overal in de regio in de steigers. "Day Zero", zo zeggen de voorspellingen, is alvast niet voor 2019. 

Bronnen: