Opkomende ziekten

Meer uitbraken van ziekten in de toekomst

Europa zou geconfronteerd kunnen worden met een toenemend aantal uitbraken van door vectoren overgedragen ziekten. Deze ziekten worden overgezet door geleedpotigen zoals teken (bv Frühsommer meningo encefalitis (FSME), ziekte van Lyme), muggen (bv chikungunya-virus, dengue, malaria, rifdalkoorts) of zandvliegjes (bv viscerale leishmaniasis). Klimaatveranderingen, zoals warmere en langere zomers, warmere winters en/of hogere jaarlijkse neerslaghoeveelheden zouden deze koudbloedige organismen in staat kunnen stellen hun habitats op te schuiven, waardoor mogelijk ziektes ingevoerd kunnen worden in gebieden waar ze eerder niet voorkwamen of waar ze reeds waren uitgeroeid.

Het risico op door vectoren overgedragen ziekten groeit behalve door klimaatverandering ook vanwege globalisering en de toegenomen migratie, reizen en handel die ermee samen gaan.

En tot slot zullen ook veranderingen in land- en watergebruikpatronen belangrijke factoren blijven in de verspreiding van besmettelijke ziekten. De opkomst van de ziekte van Lyme wordt zo in verband gebracht met herbebossing en de toenemende aantallen schapenteken die als een vector optreden.

Een voorbeeld van de toenemende bedreiging van ziekteuitbraak die in verband staat met klimaatverandering werd waargenomen in 2007, toen een reiziger die besmet was met het Chikungunya-virus in India vervolgens in Noord-Italië werd gebeten door Aedes albopictus ofte Aziatische tijgermug, een mugje dat de ziekte kan overdragen en recent ook in Europa is aangekomen.

Zo'n 250 mensen werden vervolgens geveld door de ziekte in wat volgens sommige experts de eerste dergelijke uitbraak was buiten de tropen.
Chikungunya is een virale ziekte die typisch vijf tot zeven dagen duurt en vaak ernstige en regelmatig verlammende gewrichtspijnen kan veroorzaken die soms veel langer kunnen duren. Ze is zelden levensbedreigend maar experts zijn nerveus aangezien de Aziatische tijgermug ook veel gevaarlijkere ziekten zoals dengue en gele koorts zou kunnen overdragen.

Aziatische tijgermug - Bron

Door vectoren overgedragen ziekten en de mogelijke gevolgen van de klimaatverandering

Frühsommer meningo encefalitis (FSME) en de ziekte van Lyme

Deze ziekten kwamen reeds voor in Europa maar vertonen recent een significante toename in het aantal voorvallen.

FSME tast het centrale zenuwstelsel aan en wordt verspreid door Ixodes ricinus teken. FSME is endemisch in zuidelijk Scandinavië en Centraal- en Oost-Europa. Het aantal infecties met FSME is in sommige gebieden met bijna 400% toegenomen in de afgelopen 30 jaar, waardoor FSME een belangrijke uitdaging voor de volksgezondheid is geworden.

Klimaatverandering zou zowel de lengte van het overdraagseizoen kunnen doen toenemen als de verspreiding van door teken overgedragen ziekten naar hogere breedtegraden en hoogten kunnen vergemakkelijken.

De toegenomen infecties zouden ook deels toegeschreven kunnen worden aan een toename in de recreatiemogelijkheden in beboste gebieden, aangezien warmer weer in de lente en de herfst meer buitenhuisactiviteiten mogelijk maakt.

Klimaatverandering
De laatste 150 jaar is de gemiddelde temperatuur op aarde met bijna 0,8°C gestegen, en in Europa met ongeveer 1°C. Volgens het vierde IPCC-rapport (2007) behoren elf van de laatste twaalf jaar (1995-2006) tot de 12 warmste jaren sinds het begin van de metingen van de oppervlaktetemperatuur op aarde (1850). In Europa vinden we de felste temperatuursstijgingen in Zuid-Europa en de poolregio. Neerslag neemt af in Zuid-Europa en neemt toe in het noorden en noordwesten. Een verandering in de verdeling van belangrijke door vectoren overgedragen ziekten zou een van de eerste tekenen kunnen zijn van het effect van klimaatverandering op de volksgezondheid

Hantavirus

Hantavirussen veroorzaken wijdverspreide maar weinig aangegeven ziekten in Europa, met sterke verbanden met habitat en landschappelijke structuren. Het hantavirus veroorzaakt een infectie die kan leiden tot hemorragische koorts met renaal syndroom (HKRS). Het wordt overgedragen van knaagdier tot knaagdier via lichaamsvloeistoffen en uitwerpselen en slechts zelden worden mensen besmet. Volgens de theorie heeft klimaatverandering de migratiepatronen van knaagdieren en de fysiologische virale aanpassingsprocessen beïnvloed.

Leishmaniasis

Viscerale leishmaniasis wordt overgedragen door zandvliegjes en honden zijn de voornaamste dragers van de parasieten; het is endemisch in landen die grenzen aan de Middellandse Zee en is een belangrijke co-infectie geworden met HIV. Er zijn twee belangrijke verschijningsvormen van leishmaniasis. Cutane leishmaniasis veroorzaakt laesies op de huid. Viscerale leishmaniasis tast de inwendige organen van het lichaam aan en is fataal zonder behandeling. Met de opwarming van de aarde bestaat het risico dat viscerale leishmaniasis verder naar het noorden van Europa uitbreidt.

West-Nijlvirus

Het West-Nijlvirus is een ziekte die door muggen wordt overgedragen en veroorzaakt encefalitis, een ontsteking van de hersenen. Periodieke en soms ernstige locale uitbarstingen komen al op de oostelijke rand van Europa voor, als gevolg van een combinatie van factoren waaronder gunstige weersomstandigheden, overvloedige hoeveelheden muggen en besmette trekvogels.

Source

Malaria

Malaria is een mogelijk fatale bloedziekte die veroorzaakt wordt door een parasiet die van menselijke en dierlijke gastheren kan worden overgezet door de Anopheles-mug. De menselijke parasiet, Plasmodium falciparum, is niet enkel gevaarlijk omdat ze de hemoglobine van de rode bloedcellen verteert, maar ook omdat ze de adhesieve eigenschappen van de cel waarin ze huist wijzigt. Deze wijziging zorgt er op zijn beurt voor dat de cel aan de want van bloedvaten blijft kleven. Dit wordt pas echt gevaarlijk wanneer de besmette bloedcellen in de haarvaatjes in de hersenen blijven vastzitten en de bloedstroom verhinderen - een aandoening genaamd cerebrale malaria.

Malaria doodt 2,7 miljoen mensen per jaar. Het is op dit moment endemisch aan de zuidelijke en oostelijke randen van Europa, en heeft het potentieel om verder op te rukken bij klimaatveranderingen die gunstiger worden voor zowel de verschillende muggensoorten die in de regio aanwezig zijn als voor de malariaparasieten.

Met de temperatuursstijgingen in Europa is er bezorgdheid over de mogelijke heropflakkering van malariatransmissie. Een dergelijke heropflakkering is al waargenomen in Oost-Europa. Gezien de constante invoer van malariagevallen uit endemische landen zou lokale transmissie opnieuw kunnen verschijnen in West-Europa, mocht de dichtheid van de vectorpopulaties toenemen. In het Verenigd Koninkrijk werd bijvoorbeeld geschat dat, met de stijgende temperatuur, het risico op lokale malariatransmissie zou kunnen toenemen met 8-15% in 2050.

Niettemin is er overeenstemming over het feit dat het risico op malariatransmissie gelieerd aan lokale klimaatverandering zeer klein is in West-Europa. De risico's zijn groter in de landen waar de invoer van malaria samenvalt met socio-economische achteruitgang, desintegratie van gezondheids- en sociale zorgen, ongecontroleerde grensoverschrijdende migratie en het gebrek aan milieumanagement voor de controle van muggenmigraties.

Bronnen
EDEN (Emerging Diseases in a changing European eNvironment)
Emerging Infectious Diseases - Center for Disease Control and Prevention
Emerging Pests and Vector-borne Diseases in Europe - Center for Disease Control and Prevention
European Centre for Disease Prevention and Control
European Environment Agency 
Modern Menace: Emerging & Re-Emerging Infectious Diseases - Health Media
More disease outbreaks in Europe with climate change - France 24
Protecting Health in Europe from climate change - World Health Organization Europe 
The Global Infectious Disease Threat and Its Implications for the US - US National Intelligence Council
The Vector-borne Human Infections of Europe - World Health Organization Europe
 

Deze pagina werd geschreven in 2009, als extra informatie voor de posterserie "10 years of Imaging the Earth"