Desertificatie (woestijnvorming) is de degradatie van land in aride en droge sub-humide gebieden als gevolg van naturlijke maar voornamelijk menselijke oorzaken en beïnvloed door klimaatvariaties. Dit verschijnsel is voornamelijk veroorzaakt door overbegrazing, overexploitatie, het toenemend aantal bosbranden, het indammen van water, ontbossing, het overdadig gebruik van grondwater, verzilting van de bodem en de globale klimaatverandering. De belangrijkste impact van woestijnvorming is het verlies aan biodiversiteit en productiecapaciteit.
De vroegere Secretaris-Generaal van de VN, Kofi Annan, heeft gezegd dat woestijnvorming de vruchtbaarheid van het globale landareaal ondermijnt, met een verlies aan productiviteit tot 50% in sommige gebieden. Vandaag wordt een derde van het landoppervlak bedreigd door woestijnvorming, samen meer dan 4.000 miljoen hectare.
Hoewel dit een globaal probleem is, heeft het vooral een verwoestend effect in Afrika, waar een aanzienlijk deel van de bevolking op het platteland woont en leeft van landbouw en veeteelt. Het land hiervoor nodig verdwijnt elke dag meer door woestijnvorming en andere vormen van bodemdegradatie.
Gevoeligheid voor verwoestijning in Afrika - Bron: Land Resource Stresses and Desertification in Africa
Zoals we kunnen zien op de figuur hierboven bestaat 42% van het Afrikaans grondgebied uit droge gebieden, gedefinieerd als ongeschikt voor welke vorm van duurzame landbouw dan ook. De regio’s dicht bij deze droge gebieden zijn zeer kwetsbaar voor woestijnvorming. Woestijnvorming bedreigt 15% van het continent, een gebied waar 20% van de Afrikaanse bevolking woont (zie figuur hieronder).
Men heeft aangetoond dat landbouw met minimaal gebruik van synthetische pesticiden en kunstmest, vooral in afwezigheid van de gepaste methodes voor bodembehoud, leidt tot degradatie van het land. Aangezien Afrikaanse landbouw in wezen een systeem is met lage input en lageopbrenst, komt bodemdegradatie vaak voor en recente studies tonen een toenemende achteruitgang van de bodemvruchtbaarheid.
De situatie wordt nog ernstiger door de exponentiële toename van de veestapel. Toen de bevolking laag was volstonden vruchtwisseling en nomadische veeteelt om de afnemende productiviteit te omzeilen. Vanwege de gebrekkige beschikbaarheid van grond en nationale regelgeving is dit niet langer een optie.
Schatting van landoppervlak per gevoeligheidsklasse en overeenstemmend aantal van getroffen bevolking - Bron: Land Resource Stresses and Desertification in Africa
Daarnaast wordt in Afrika naar schatting 3 miljoen hectare woud per jaar omgehakt. Waar de vegetatie verdwijnt wordt de bodem blootgesteld aan wind, die debovenlaag erodeert. Door het wegnemen van schaduw stijgt de evaporatie en worden zouten omhoog gezogen naar de oppervlakte. Hierdoor neemt de bodemsaliniteit toe, waardoor nieuwe planten maar moeilijk voet aan de grond krijgen. Het wegnemen van plantaardig materiaal zorgt er ook voor dat minder vocht in het gebied wordt opgehouden, wat zou kunnen resulteren in minder neerslag.
Verwoestijning draagt niet alleen bij tot voedselonzekerheid, hongersnood en armoede, maar kan ook aanleiding geven tot sociale, economische en politieke spanningen (mensen die elders heen trekken door verwoestijning zetten op hun beurt nabijgelegen natuurlijke hulpbronnen en andere samenlevingen onder druk) die migratie, conflicten, verdere verpaupering en bodemaantasting tot gevolg kunnen hebben.
Boom begraven door een wandelend duin, Niger. Bron: M. Salmon, 2003
Wortels die werden blootgelegd door winderosie, Niger. Bron: M. Salmon, 2003
Woestijnvorming bestrijden is ingewikkeld en moeilijk, meestal zelfs onmogelijk zonder de landbouwpraktijken te wijzigen die hebben geleid tot de woestijnvorming. Overexploitatie van de grond en klimaatvariaties kunnen identieke gevolgen hebben en onderling verbonden zijn via terugkoppelingsmechanismes, waardoor het zeer moeilijk is om de juiste strategie van beperkende maatregelen te kiezen. Een aantal methoden is geprobeerd om de desertificatiegraad te verminderen en verloren land weer terug te winnen. De meeste maatregelen behandelen echter symptomen van zandverplaatsingen en doen niets aan de diepere oorzaken van landverandering zoals overbegrazing, niet-duurzame landbouw (bijvoorbeeld veeteelt) en ontbossing. In deze context is het ook belangrijk op te merken dat de formulering van een internationaal en globaal beleid om dit fenomeen tegen te gaan werd belemmerd door een gebrek aan concrete data over de mate en omvang van woestijnvorming.
Bronnen
Desertification, a challenge for Africe - World press
Land degradation and desertification in Africa - The encyclopedia of Earth
Land Resource Stresses and Desertification in Africa - US Natural Resources Conservation Service
Overcoming One of the Greatest Environmental Challenges of Our Times: Re-thinking Policies to Cope with Desertification
Population growth, wood fuels, and resource problems in sub-Saharan Africa. Industry and Energy Dept. Working Paper No. 26. Washington, D.C.: World Bank
The encyclopedia of earth
Wikipedia - Desertification
Links
EOEdu Applications: desertification
United Nations Convention to combat Desertification
Deze pagina werd geschreven in 2009, als extra informatie voor de posterserie "10 years of Imaging the Earth"