II- WELKE INSTRUMENTEN WORDEN GEBRUIKT VOOR OBSERVATIE?
1. DE VERSCHILLENDE PLATFORMEN
Om nuttige informatie over een bepaald object of oppervlak vanop afstand te verkrijgen is het noodzakelijk om de straling te registreren die dat oppervlak reflecteert of uitzendt. De instrumenten die dergelijke opnames mogelijk maken, de sensoren, moeten worden geïnstalleerd op stabiele dragers of platformen, die zich meestal ver van het waargenomen oppervlak bevinden. Vandaar ook de term Teledetectie: waarnemen van op afstand. Deze platformen kunnen op de aarde staan (bijvoorbeeld gemonteerd op kranen of in torens of gebouwen ), maar meestal bevinden ze zich in de lucht (ballonnen, vliegtuigen of drones) of in de ruimte (satellieten, ruimtestation of ruimtevaartuig).
Historisch gezien begon teledetectie in het begin van de twintigste eeuw met de eerste luchtfoto's, die mogelijk werden dankzij de snelle vooruitgang van de fotografie en luchvaart vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw.
De luchtfotografie kende een snelle groei tijdens de eerste wereldoorlog, toen ze gebruikt werd om informatie over vijandelijke stellingen en activiteiten te verzamelen (bvb. verborgen loopgraven).
De luttele honderden experimentele luchtfoto’s die gedurende de eerste 6 maanden van de oorlog werden genomen groeiden tot meer dan 5 miljoen opnamen gedurende de eerste 9 maanden van 1918 .
Na de oorlog besefte men het commerciële en wetenschappelijk belang van luchtopnamen en in het interbellum werden dan ook de eerste luchtfotografiebedrijven opgericht.
Tijdens de tweede wereldoorlog ontwikkelde Kodak samen met het Amerikaanse leger de zogenaamde Aerochrome infraroodfilm. Met deze “camouflagefilm” werden foto’s genomen waarop groene en rode objecten respectievelijk als blauw en groen te zien waren, terwijl objecten die infrarood licht weerkaatsen als rood voorgesteld werden. Natuurlijke vegetatie, die het infrarode licht zeer sterk reflecteert, was zo makkelijk te onderscheiden van groen gecamoufleerde legervoertuigen.
Spionage vanuit de lucht werd essentieel. Na de tweede wereldoorlog ging het gebruik van teledetectie voor spionage gewoon door. Er ontstond tijdens de koude oorlog echter wel een shift van het gebruik van spionagevliegtuigen naar satellieten, deels door de beter wordende luchtafweer. Zo versnelde het Amerikaanse leger bijvoorbeeld hun Corona spionagesatellietprogramma omdat in 1960 een U-2 spionagevliegtuig werd neergehaald boven de Soviet-Unie.
Luchtfoto Addis Abeba, Ethiopië. Genomen op 24 februari 1938 in opdracht van het Italiaans leger tijdens de Italiaanse bezetting van Ethiopië Bron : Nyssen, J. et al., 2020. Dataset: aerial photographs of Ethiopia 1935-1941. Ghent University, Department of Geography; Mekelle University, Institute of Geoinformation and Earth Observation Sciences; Ethiopian Geospatial Information Institute. http://www.ethiopia1935.ugent.be DOI requested.
De space-race en de eerste bemande ruimtevluchten zorgden dan weer voor de eerste “vredelievende” beelden van de aarde. De iconosche foto Earthrise, genomen op kerstavond 1968 door Bill Anders aan boord van de Appolo 8, is één van de meest invloedrijke milieufoto’s die volgens sommigen zorgde voor de kickstart van de milieubewegingen in de jaren ’70.
Earthrise. Bron: NASA / Bill Anders.
Vanaf de allereerste bemande missies in de ruimte ontstond het idee om het uitzonderlijke uitkijkpunt van een satelliet in een baan om de aarde te gebruiken om constant foto's van de aarde te maken. Dit leidde al snel tot de lancering van de eerste civiele aardobservatiesatelliet, Landsat, in 1972.
Het Landsat programma loopt door tot op de dag van vandaag met de lancering van Landsat 9 op 27 september 2021. De Amerikaanse Landsat satellieten kregen in de loop der jaren ook gezelschap van hun tegenhangers uit andere landen, waaronder de Europese Sentinel satellieten en van commericiële satellieten.